Vliegende Kolonisten: insecten op Marker Wadden - Insectonderzoeker Arjan van der Veen onderzoekt welke soorten er blijven en vertrekken
Onderzoeker & stadsecoloog Arjan van der Veen is een echte insectenman. ‘Insecten boeien mij mateloos: hun diversiteit, hun intrigerende rol in het ecosysteem, hoe ze met elkaar samenwerken. Voor mij begon de fascinatie met de bij. Het zoemende geluid van de bijen op de hei maakten een diepe indruk op mij als kind. Ik ben daardoor trouwens ook imker geworden.’ Samen met een team van biologen onderzoekt Arjan insecten die op Marker Wadden, onderdeel van Nationaal Park Nieuw Land, worden gevangen.
“ We hebben zelfs nieuwe soorten ontdekt, die niet eerder in Nederland voorkwamen! ”
Het insectenonderzoek Marker Wadden begon in 2018. Naast het meten van de hoeveelheid insecten kijken onderzoekers welke soorten zich op het nieuwe eiland vestigen en welke weer verdwijnen. ‘Insecten zijn een goede maatstaf om een ecosysteem te kunnen beoordelen,’ vertelt Arjan. ‘Marker Wadden zijn aangelegd in 2016, en bestaan dus nog maar heel kort. Dit onderzoek is een perfecte kans om de snelheid van de kolonisatie van een gebied door insecten te monitoren. Gaandeweg onderzochten we ook verschillende soorten insecten. We hebben zelfs nieuwe soorten ontdekt, die niet eerder in Nederland voorkwamen!’ zegt Arjan enthousiast. ‘Een klein wespje en een bijzondere soort vlieg.’ Een andere bijzondere nieuwkomer is de mos-hommel. ‘Hoe die hier is gekomen, weten we niet. Ik vermoed dat er een paar koninginnen zijn overgewaaid met een storm. Of er zijn delen van nesten meegekomen op de een of andere manier. Moshommels komen onder andere voor in Noord-Holland.’
Niet iedereen blijft
Opmerkelijk genoeg blijven niet alle soorten kevers, torren en vliegjes ‘plakken’ op Marker Wadden. Arjan: ‘Dat is eigenlijk wat ik persoonlijk het meest fascinerend vind: hoe verloopt de ontwikkeling van het gebied, hoe snel koloniseren nieuwe soorten het terrein en hoe verspreiden ze zich? En hoe mobiel zijn ze? De planten en struiken veranderen en er ontstaat een leefgebied voor bepaalde soorten. Tegelijkertijd verdwijnen er dus ook soorten, zoals het ruigtelieveheersbeestje, die eerder veel voorkwam maar nu nauwelijks meer te vinden is. Dit geeft ons inzicht in de snelheid waarmee de natuur zich aanpast en hoe verschillende soorten reageren op veranderende omstandigheden.’
Vangen met een tentje
Nee, Arjan en zijn collega’s liggen niet in de bosjes met een kladblok om de insecten te turven. ‘We maken gebruik van malaisevallen, die insecten vangen terwijl ze vliegen. Zo neem je een soort monster, een representatieve selectie. Malaisevallen zijn een soort tentjes van gaas, die insecten opvangt. Vliegende insecten, zoals kevers, vliegen, muggen en wespen, komen terecht in de val. Ze volgen het gaas naar boven en vallen in een pot met alcohol. De alcohol doodt de insecten en zorgt ervoor dat ze goed behouden blijven voor verdere analyse. We legen de potten wekelijks. De opbrengst gaat een paar keer per jaar naar de WUR (Wageningen University & Research) om uit te lekken en te wegen.
Na het wegen gaan ze weer de alcohol in en komen terug naar Lelystad om te classificeren op soortgroep. Soms zitten er maar 70 beestjes in en soms 2700. We hadden ook een keer een pot met 6000 vliegen! Het is een intensief proces, waarbij we proberen de insecten verder te determineren. Dit doen we overigens met behulp van vrijwilligers!’
Voorspellen en beheren
Marker Wadden bieden een unieke kans om de ontwikkeling van natuur van dichtbij te bestuderen. Het is een nieuw gebied dat ver van de kust ligt en ons de kans biedt om veel kennis op te doen voor de toekomst. Arjan: ‘Het onderzoek op Marker Wadden richt zich op het meten van de trend in insectenpopulaties. Bij trendonderzoek kijken we naar hoe dingen in de loop van de tijd veranderen. We willen begrijpen of iets meer of minder wordt, of het stijgt of daalt. Door trends te bestuderen, kunnen we voorspellen hoe iets zich in de toekomst kan ontwikkelen. Dat is heel interessant! Het geeft ons de kans om te bepalen welke (beheers)maatregelen nodig zijn om het ecosysteem in balans te houden en de biodiversiteit te behouden. Dit onderzoek heeft dus niet alleen betrekking op de insecten zelf, maar heeft ook gevolgen voor andere diersoorten, zoals vogels die afhankelijk zijn van insecten als voedselbron.’
Voor bezoekers
Het is mogelijk dat je als bezoeker van Marker Wadden een malaiseval tegenkomt. Ze staan op vier plekken, twee staan er in het kleigebied en twee op het Zuidstrand, net achter het duin. De vallen op de klei kun je zien, er staat ook een informatiebord met uitleg over het onderzoek. Tip van Arjan: ‘Schrijf je waarnemingen op! Veel mensen noteren welke vogels ze zien, maar het is ook leuk om bij te houden welke hommels, vlinders en kevers je allemaal hebt gezien. Wie weet spot je iets bijzonders.’